Excerpt
HISZP. Z POLSKĄ 7 jak pod koniec XV wieku, kiedy się z jednćj strony dźwiga Francja, z jinnćj Moskwa; wtedy, z jednćj strony Hiszpanja, z jinnćj Polska zawięzują się w państwa wielkie. W wieku XVI, z jednćj strony Hiszpanja, z jinnćj Polska, są przeważne. …
Excerpt
8 PARALLELA sobny. Przedsięwzięcie jest wielkie, przez biegłe pióro snadno obszernie rozwinięte. My doświadczając sił naszych, z wielkim przedmiotem , w ciasne zamykamy się obręby : a zwięzłość, powinna krótkości odpowiedzić. Czujemy pewną niedojrzałość …
Excerpt
HISZP. Z POLSKĄ 9 czątku były chrześcjańskie, przyswajały sobie na miej- nym i opóźnionym krokiem przybywały scu, porządki i kulturę zga- słego państwa; w skażonej kulturze jego rozwijały się. Z tąd, w części zachodnio- południowej Europy, zawsze wyższa …
Excerpt
10 rego możni i duchowni wy- łączeniem byli, z królem w zapasach ; królowie dzie- dziczni z ginącą elekcją. PARALLELA dzoziemski, nigdzie dosyć znaczenia nienabył; szla- checki, w którym nietyle możni co duchowni prze- ważnemi byli, z królem w zapasach; …
Excerpt
HISZP. Z POLSKĄ 11 i zaborca środków podnie- sienia, swćj władzy. Począł kierować przemożnemi ry- cerskiemi bractwami; wy- łudą, podstępami, oszuka- niem, grozą, niszczył ście- śniające swą władzę przy- wileja, niszczył nadwerężo- ny feudalism, korzystał …
Excerpt
na równały się stany i mie- szkańcy różnych królestw w podległości dziedziczne- mu; Kastilja przodkowała między koronami; spajało się wszystko w osobie kró- lewskićj. Król dziedzic, właściciel królestw, abso- lutnie władał. Tak tedy zbiegiem i w Polszcze: …
Excerpt
HISZP. Z POLSKĄ. 13 i miast warownych i mno- gie góry liczyła, ćwiczy- ła nieprzełamaną piechotę. Warowna wewnątrz, około morzem otoczona, od lądu Pyreneami osłonięta. Przez morze tylko ma związki z krajami sobie podległemi, równie warownemi. Roz- kazuje …
Excerpt
14 PARALLELA się z grasowania Anglików Francja: królestwo prawie despoticzne i pod królami przedsiębiorącemi, wielkićj sprężystości nabywało. Okolona od Hiszpanji, swoją sprężystością odpićrała jćj naciskania. Z innćj strony, otrząsnęła się z jarzma …
Excerpt
HISZP, Z POLSKĄ. 15 sem służyło. Przewrótna chytrość, podła niewiara i występne zdrady Ferdi- nanda; przebiegła obłuda, a rzadka w działaniu moe i dojrzałość, niezmordo- wana dotrwałość i szczęśli- wa przezorność Karola V, stanowiły spójnią, którćj krok …
Excerpt
16 PARALLELA Francij z Hiszpanją; a stuletniego (1479 do 1582, lat 103) Moskwy z Polską zawodu. Nieroztropna 1494, 1495, Karola VIII do Neapolu wyprawa; uwiedziona 1499, 1503, Ludwika XII dobra wiara, wplątana w nie- ene zmowy 1508 do 1513, wnet …
Excerpt
HISZP. Z POLSKĄ. 17 wpływu dworszczyzny dzia łania. Tak, w cztórokrot- nych usilnościach wstrzy- mana Francja, w swojich karbach została, a Hiszpanja zupełną sobie zjednała przewagę. Jednakże została była Francuskastopa za Alpami, i Włochy niecierpliwiące …
Excerpt
spokojna, jeszcze swe pro- wincje w kwitnącym miała stanie ; Włoska, sztuki i przemysł tćj krajiny oświata w kulturze najpierwszej : przemysł rękodzielni i han- dlu Nyderlandzkiego, były pod berłem Hiszpanji. Nikt jej srebra niełowił. Zbićrała owoce …
Excerpt
HISZP. Z POLSKĄ. 19 We Francij fanatism uzbrojił lud pospolity prze- ciw kalwinistom. Fakcje możnych przywodziły. Od- nawiał się wylew w rzeziach i morderczym krwi boju: już o to: kto będzie niedołężnym królem wła- dał; już o to, które wy- znanie ma być …
Excerpt
20 PARALLELA powołają, że sam tron opa- rowie byli dotrwali w prze- nuje. Niewymierzył jednak czekaniu zapędów; winą Filipp II dostatecznych na zwycięsców nie swojim orę- ten koniec resursów i za- żem ocaleli. Po trzynasto- brakło mu jich; zabrakło letnim …
Excerpt
HISZP. Z POLSKĄ 1 wnętrzne nasiona upadku zarodki i wewnętrzne na- Hiszpanji siona upadku Polski. Lecz wewnętrzne przyczyny upadku państw, bar- dzo długo trwać mogą bezczynne, jeśli jim skutecznićj w pomoc zewnętrzne nieprzyjdą. Mogą zdziałać raczćj …
Excerpt
22 PARALLELA shereticzałych Niemców Hiszpanja i Polska. Do obu państw heresja się cisnęła. Despotism króla kato- liekiego, nienawidzący he- resji : niecierpiał oporu. Po- moc w zabiegach ducho- wieństwa i inkwizicij spra- wiła, że do odosobnionćj …
Excerpt
HISZP do powstania i do broni poruszyły. Morze stało się warownią i osłoną powstań- ców. Nigdzie więcćj na ru- sztowaniu wszelkiego stanu ofiar niepadło 1567, 1568; nigdzie dotąd trwalszego oporu (1572 do 1609). Wszystkich sił swojich użył król Hiszpański …
Excerpt
dociskał gwałtownym wy- musem. 24 PARAŁLELA śladowaniu krwawemu po- takiwał. Z usposobień i kroków różnie zaostrzonych, za- wsze dolegliwych, podobneż poruszenia i wypadki. Dziko wycinani 1568 Moriskowie w Granadzie, dręczeni, paleni i wyga- niani 1609 z …
Excerpt
HISZP. Z POLSKĄ 25 stawały się dywersją, zatrudniającą nowotne mocarstwa heretickie, przeciw którym, na jedną i drugą stronę do Brabancji i do Prus, przeważni Ferdinandowie, ujarzmiwszy Niemey, posiłki rozesłali 1629. Dziwna ta postać rzeczy, na pozór …
Excerpt
PARALLELA i gwałtownie 1638 przy- ciśnięci, do boju wywołani zostali. Powstanie jich ugo- dziło w żywotne siły rze- ezypospolitćj. Pokój Westfalski 1648 rozwiązywał wielkie z wojny religijnej wypadki. Zapewnił i zaspokojił nowe potęgi dwu mocarstw …
Excerpt
HISZP. Z POLSKĄ 2 Hiszpanja ciągnęła sześ- cioletnie zapasy z Francją, ułatwione poburzeniem we Francji: gdy następne sześć lat, 1654 do 1659 stały się uciążliwsze podniesieniem wojny przez Kromwella. Hollandja zdawała się czuwać nad katolicką Hisz- …
Excerpt
28 PARALLELA skiego,) interes religji, coraz mnićj, prawie nie nie- znaczy. Stanowczym sposobem zdecydowane zostały przezeń losy państw Europy, Hiszpanji i Polski. Ale w dalszym czasie, coraz więcćj i zupełnie prawie, in- teres kupiecki i militarny …
Excerpt
HISZP. Z POLSKĄ. 29 jój Podole, ponieważ in- teres kazał (Austrji) dom panujący w Polszcze uno- sić i ujmować. Na ostatek, z początkiem XVIII wieku, zaszły kilkonastoletnie wojny, które dokonały klęsk Hiszpanji i Polski. Wygasł dom Habsburg- ski w …
Excerpt
30 dzictwa i obcym orężem poszarpana. PARALLELA Ujrzały się obadwa państwa w stanie opłakanym, w stanie poniżenia, osłabienia i nędzy. Do tylu klęsk poniesionych, bez wątpienia dołożyły się niemało i przy czyny wewnętrzne. Jakożkolwiek różny był jich …
Excerpt
HISZP. Z POLSKA. 31 W Hiszpanji wszystko złe wewnątrz trapiące, wynika- ło z interesu władnących i opacznych jich wyobra- żeń; Król powierzał się mi- nistrowi, minister sekreta- rzowi, i wszyscy niezanie- chali wzajem się opatrywać. Jimionapowierników …
Excerpt
32 PARALLELA w kraju: ale nie upadek: gdyby się do nich zewnę- trzne nie mięszały; gdyby ogólne okoliczności i zda- rzónia, chrześcjańskiemi narodami miotające, na nie niewpływały. Okoliczności, razem dotykające, w jedno- stajnóm położeniu będące państwa, …
Excerpt
HISZP. Z POLSKĄ. 38 zumiałość zdobyć nićmogli. Ale kiedy chrześcjanie odrywający się od Rzymu, czyli mocniej reformujący się, wyrzekli się papieża i powstają na niego; życie zakonne zaniedbują; kiedy przedawniony obrządek, obyczaj i mniemania zarzucają; w …
Excerpt
cze,) były rozwinione, i v PARALLELA v Hiszpanii, i w Polszcze. Tym sposobem, moralny i wewnętrzny stan kraju i na- rodu, był jeszcze wypadkiem powszechnego chrześcjań- stwa stanu, a w szczególności, choć w różnym wy- mierze, jednostajnie dolegał …
Excerpt
HISZP. Z z wyższego Szczytu strą- ceni Hiszpani, naglćj się zmieniali i strasznićjszy wystawiali obraz. POLSKĄ 35 Polski, na stopniu niższym postawiony naród, powol- niej przeginały, ukazując niemnićj na litość zasłu- gujący widok. Nagle się rozwinął …
Excerpt
lub na teatralne intryg i morderczych przewrótności wystawy. Kazuisticka de- moralizacja, w skażonym guście, pełnym konceptów, rozlała się w theologiczne prace, w kaznodzićjstwo, wszelkie płody piśmienne, w poezją i światowe poży- cie. Ogień nieugaszonćj …